SES:Cisimlerin titreşmeleriyle oluşan ve hava vasıtasıyla kulağa taşınan kulakça algılanarak beyin tarafından değerlendirilen tabiat olayına denir.
SESLERİN ANALİZİ:
Konumuz olan ses temelde ikiye ayrılır:İnsan sesi, Enstrüman sesiİnsan sesi kendi özelliklerine göre ikiye ayrılır:
Erkek sesi, Kadın sesiÇocuk sesi Kadın sesi grubuna girer.
Erkek sesi üçe ayrılır: Tenor: İnce erkek sesi, Bariton: Orta kalınlıkta erkek sesiBas: Kalın erkek sesi.
Kadın sesi de üçe ayrılır:Soprano: İnce kadın esi, Mezzo soprano: Orta kadın sesi, Alto: Kalın kadın sesi
NOTA:Sesin yani müziğin kâğıda dökülmesinde kullanılan alfabeye nota denilir. Nota aynı zamanda sesleri gösteren işaretlere de denilir. Bunlar: DO, RE, Mİ, FA, SOL, LA, Sİ
PORTE:
Sözlerin yazılmasında tek çizgi kullanılır. İşaretler yani harfler bu çizginin üzerine yazılır. Müzikte ise üst üste beş çizgi kullanılır
ANAHTAR:
Portenin nasıl kullanılacağını gösteren işarete anahtar denilir. Türk müziği temelde insan sesini esas aldığı için yalnızca sol anahtarı kullanılmıştır. Bu işaret portenin alttan ikinci çizgisinden başlar. Bu çizgiye sol çizgisi denilir. Bu çizgiyi ortasına alan yuvarlak işarete de sol notası veya sesi denilir
Nota değerleri
En büyük birim: TAM SES tir. BİRLİK NOTA denilir.Bu sesin/notanın yarısına ½ LİK NOTA kısaca: İKİLİK NOTA denilir. Buradaki bir ve bölü kelimeleri okunmaz.İkilik notanın yarısına ¼ lük, yani DÖRTLÜK NOTA denir.Dörtlük notanın yarısına 1/8 lik yani SEKİZLİK NOTA denir. Sekizlik notanın yarısına 1/16 lık yani ONALTILIK NOTA denir.
NOTA İŞARETLERİ:
Aynı şekilde sessiz kalınma sürelerinin yani ES lerin de miktarları vardır. Aynı şekilde BİRLİK, İKİLİK, DÖRTLÜK, SEKİZLİK, ONALTILIK şeklinde kullanılır kendilerine özel işaretleri vardır. Es kullanmak gerektiğinde gerekli miktara ait işaretler büyükten küçüğe doğru yan yana yazılır.
ES İŞARETLERİ:
DONANIM
Bir müzik eserinin ilk satırının başlangıcında bazı işaretler yer alır. Bunlardan bazıları her satırın başına konulur. Bunları anlamadan eseri anlamak ve çözmek mümkün değildir.Yukarda anlattığımız sol anahtarının hemen yanında gerek duyulmuşsa diyez ve bemol işaretleri bulunur. Bu işaretler eserde kullanılan seslere ait bilgi verir. Yani sesin niteliğini anlatır. Dizi veya makam hakkında bilgi verir. Diyelim ki ortadaki çizginin üzerinde b harfine benzer bir işaret var. Bu bize Sİ sesinin 5 koma değerinde daha kalın çalınacağını ve söyleneceğini gösterir.Bu işaretlerin hemen yanında; C, 4/4, 2/4, 3 / 4, 8/8, ... gibi ifadeler vardır. Bu da usul hakkında bilgi verir
Türk Müziği Ses Sistemi
Batı müziğinde iki nota arasının 2 eşit parçaya bölünmesine karşılık Türk Müziğinde iki notanın arası koma denilen 9 eşit parçaya bölünür.
BATI MÜZİĞİNDE: LA sabit, Sİ Nil bemolü kullanılacak ise:
* * *LA Sİ
Sadece bir seçeneğimiz var. Sesi, bir aralığın ½ si kadar peşleştirebiliyoruz. Yani bir notanın sadece bir bemolü kullanılmaktadır.
OYSA TÜRK MÜZİĞİNDE:*LA *Sİ *Sİ
* * -. - * * *DÜGÂH KÜRDİ NİM KÜRDİ SEGÂH BUSELİK
Türk müziğinde 1, 4, 5, 8 ve komanın özel isimleri vardır ve makamları oluşturacak dörtlü ve beşliler oluşturulurken bunlar kullanılır.
ARALIKLAR
PİYANO İLE TÜRK MÜZİĞİ ÇALMAK
Aralık denilince iki ses arasındaki incelik kalınlık farkı anlaşılır: do ve re sesleri bir aralıktır. Batı müziğinde bir tam sesin ikiye bölünebilme özelliği vardır. Bunun için diyez ve bemol olmak üzere iki tane işaret kullanılır.(diyez önüne geldiği notanın sesini yarım ses kadar inceltir bemol ise kalınlaştırma görevini üstlenir)
Türk musikisinde ise diyez ve bemol işaretleri birden fazla değerde gösterilir.
Şöyle ki Bir tam ses dokuz eşit parçaya bölünür. Her parçaya ”koma” adı verilir Türk müziğinde komalar, bir, dört, beş, sekiz adedi bir araya getirilerek kullanılır. Bu komaların birleşmeleri yazıya döküldüğünde şöyle olur.
İcra esnasında ise bazı sesler yazıldığı gibi çalınmaz örnek verecek olursak si “koma “arızası almış bir eseri icra ederken bu ses teoride olmasa bile pratikte 2–3 koma daha pes basılır bu icranın bir simgesi olmamasına rağmen günümüze kadar böyle gelmiştir. (Türk müziğinin öğretilmesi meşk yoluyla olduğu için hocadan öğrenciye bu şekilde miras bırakılmıştır daha sonra müzik nazariyatını oluşturmak ve notaya dökmek yani metotlaşma çalışmaları yapıldığında en büyük problemlerden birisi bu olmuştur pratikte olan bir şeyi teoride kullanamamak)
Şimdi Türk Müziğinde en çok kullanılan ve batı Müziğinin Tamperaman (eşit düzenlilik)sistemine uymayan ama ısrarla icra edilen uşşak makamı dizisini inceleyelim.
Donanım: Anahtardan sonraki bölgeye verilen ad. Koma: Tabiatta duyduğumuz en küçük ses aralığı Uşşak Makamı :Durağı = Dügâh Perdesi(la)Güçlü = Neva Perdesi(re;)Seyri = ÇıkıcıYedeni = Rast Perdesi(sol)Donanım = Segâh perdesi (Si )Dizisi = Dügâh perdesi üzerindeki Uşşak 4'lüsüne Neva perdesinde Buselik 5'lisinineklenmesi ile oluşur
Makamı incelediğimizde ilk gözümüze çarpan si için koma bemol verilmiş olmasıdır yukarıda da belirttiğim gibi bu makamın icrasında donanımda gösterildiği gibi hiçbir zaman bir koma eksik icra edilmez daima iki üç koma pes icra edilir.
Başa dönersek Batı müziğinde seslerin sadece diyez ve bemol kullanılarak iki eşit parçaya bölündüğünü anlatmıştık. Konumuz piyano olduğu için örneğimizde piyano olacak. Her hangi bir uşşak eseri piyanoyla çaldığımızda batı müziğinin yapısından kaynaklı olarak si için koma bemolü olan sesler natürel olarak icra edilecek ve şöyle bir dizi ortaya çıkacaktır.
Sonuç olarak aralıklar, Türk müziğinde dörtlü ve beşliler makamların oluşmasında kullanılır, aralıkları karakteristik olup sabittir,
3. SES GRUPLARININ KULLANILMASI
Bu ses gruplarından ya bir dörtlü grup + beşli grup ya da beşli grup + dörtlü grup kombinasyonları kullanılarak makamlar elde edilir. Kombinasyondaki ilk grubun ilk sesi makamın karar sesidir. Çoğunlukla iki grubun birleşmesindeki ortak ses de güçlü sestir. Makamların meydana getirilmesine geçmeden önce bazı terimleri bilmemiz gerekir.
MAKAM:Türk müziğinde eserlerin ses dizilerini ve dizi özelliklerini; karar sesini, Güçlü perdesini, Donanımını, seyrini, Yeden sesini tek kelime ile ifade eden terimdir. Kelime anlamı yer olmakla birlikte sadece seslerin yerlerini göstermek yetmemiştir. Aynı yeri kullanan makamlar vardır. Melodi yapıları farklıdır.
KARAR SESİ:Bir eserin durak veya bitiş sesi, dizinin ilk sesidir. Örneğin, Rast makamının karar sesi rast ( sol) sesidir.
GÜÇLÜ PERDESİ:Çoğunlukla iki grubun birleşmesindeki ortak ses güçlü sestir. Eser icra edilirken, bu ses çok kullanılır. Asma karar dediğimiz melodik yapı değişmesi bu seste olur.
YEDEN:Durak perdesinden önceki sestir. Ancak her makamda böyle değildir. Bazen bu sesin diyezi de kullanılabilir.
SEYİR:Bir dizinin icrasında melodiler oluşurken alt seslerden üst seslere çıkılıyor veya tersi veya her ikisi de uygulanıyor olabilir. Bazı makamların diğer özellikleri aynı olmasına rağmen bu kullanım farkı makamı ortaya koyar. Bundan dolayı seyir terimini incelemekte fayda var. Seyir, üçe ayrılır:
ÇIKICI SEYİR:Dizinin karar sesinden başlayıp üst/tiz seslere çıkan melodi seyridir.
İNİCİ SEYİR:Dizinin tiz karar sesinden veya daha tiz seslerden başlayarak karar sesine inen melodi seyrine denilir.
ÇIKICI İNİCİ SEYİR:Hem çıkıcı hem de inici melodi özellikleri gösteren seyir şeklidir.
MAKAMLARIN OLUŞTURULMASI:Yukarda anlattığımız ses gruplarını çeşitli kombinasyonlarda kullanarak birbirinden farklı diziler elde ederiz. Elde ettiğimiz bu dizilerin karar seslerini değiştirebilir veya yapısal eklemeler yapabiliriz. İşte bu özelliklerine göre makamı üç grupta inceleyebiliriz.
1 BASİT MAKAMLAR:Yukarda bahsettiğimiz dörtlü ve beşli ses gruplarını aynen kullanan makamlardır. On üç adettir. Makamın güçlüsü iki grubun birleştiği ortak sestir.Bunlar:Çargâh, Rast, Uşşak, Buselik, Kürdi, Hicaz, Uzzal, Hümayun, Zirgüle, Karcığar, Hüseyni, Suzinak ve Neva makamlarıdır.
2 ŞED (TRANSPOZE) MAKAMLAR:
Yukarıdaki on üç makamın ve aşağıda anlatacağımız birleşik makamlardan üç adedinin karar sesinin başka seslere taşınması ile elde edilir. On altı adettir. Örneğin Çargâh makamı çargâh ( do) sesi ile başlayan dizidir. Bu makamı dört ses geriye götürüp Rast ( sol ) sesinden başlatırsak ve hiç bir özelliğini değiştirmezsek Yeni bir makam elde etmiş oluruz. Bu yeni makamda kullanılan Fa diyez 5 komadır ve mahur sesidir. Bu makamın adı mahurdur. Aynı şekilde Karar sesini Acemaşiran ( fa ) sesine taşırsak aynı özelliklerde fakat başka bir diziymiş gibi icra edeceğimiz bu maka da Acemaşiran denilir.
Bunlar:
2.1 ÇARGÂH MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAMLAR:Acemaşiran, Mahur,
2.2 BUSELİK MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAMLAR:Sultanîyegâh, Ruhnevaz, Nihavent,
2.3 KÜRDİ MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAMLAR:Kürdîlihicazkâr, Ferahnüma, Aşkefza
2.4 ZİRGÜLE MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAMLAR:Şeddi araban, Araban, Suzidil, Evcara, Hicazkâr, Zirgüleli suzinak,
2.5 RAST MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAM:Nişaburek
2.6 NEVESER MAKAMININ TRANSPOZE EDİLMESİYLE ELDE EDİLEN MAKAM:Rengidil
BİRLEŞİK MAKAMLAR:
Basit veya şed makamları 12 adet ses grubundan birini dizinin pes tarafına veya tiz tarafına ekleyerek elde edilen yeni fakat 8 sesten fazla sesi olan makamlardır. Yukarda anlattığımız 12 adet ses grubundan başka ses grupları da kullanılır.Bunlar:Hüzzam, Segâh, Müstear, Maye, Ferahnak, Nikriz, Pençgâh, Zavil, Arazbar, Saba, Dügâh, Hüseynîaşiran, Hicaz aşiran, Buselikaşiran, Aşiranzemzeme, Irak, Eviç, Bestenigâr, Muhayyer sünbüle, Acemkürdi, Muhayyerkürdî, Bayati araban, Ferahfeza, Gerdaniye, Gülizar, Hisarbuselik, Şevkefza, Şehnaz, Tahirbuselik, Yegâh, Sabaaşiran, Acem, Sümbüle, Isfahan, Hüzzamı cedid, Şevkidil, Nihavendi kebir, , Nişabur, ...
1 yorum:
Elinize emeğinize sağlık, çok güzel bir çalışma.
Yorum Gönder