NEVA MAKAMI

Geçen hafta solfej dersinde geçilen makamımız…


NEVA MAKAMI

a. Durak : Dügah perdesidir
b. Seyir : Inici – çikicidir
c. Dizi : Yerinde Ussak dörtlüsüne, Neva perdesi üzerinde bir Rast beslisinin eklenmesiyle meydana gelir.
d. Güçlü : Neva perdesidir
e. Yeden : Rast perdesidir
f. Donanim : Si koma bemol, fa bakiye diyez

Dizinin Seyri : Genellikle güçlü sesi olan Neva perdesi civarindan seyre baslanir. Dizinin seslerinde gezinilerek yine güçlü sesi olan Neva perdesinde asma kalis yapilir. Ussak dörtlüsünün seslerinde dolasilarak tekrar Neva perdesinde kalis gösterilir. Ussak dörtlüsünün sesleri ile Dügah perdesinde karar verilir

Makamin Özelligi: Neva Makami fazla parlak bir makam degildir. Genisleme seslerinin fazla kullanilmadigi bu makamda inici seyir yapilirken, fa bakiye diyez (Evç) perdesi naturel hale getirilerek Acem perdesi haline gelir. Neva’da inici bir Buselik beslisi meydana gelir.

AYRINTILI
Nevâ makamı inici çıkıcı bir nitelik gösterir. Yerinde bir Uşşak dörtlüsüne güçlü Nevâdan itibaren bir Rast beşlisinin eklenmesiyle oluşturulur.
II. Sultan Murad Han zamanından beri bir değişikliğe uğramadan gelen Nevâ makamında hemen daima giriş güçlü perdesi olan Nevâdan başlar. Pest dörtlü olan Uşşak (burada Beyatî) dörtlüsü içinde ilk seyirlerini veren Nevâ, tizdeki Rast beşlisine geçer ve seyre devam eder. Bu beşli içinde Segah perdesinin simetriği olan Eviç perdesinde önemli duraklamalar yapılır. Bu asma kararlarda fa diyez (Acem) perdesi kullanılmaz. Bu suretle Eviç makamı çevresi içinde yapılmazlar. Bu seyir sırasında, Eviç perdesi Acem perdesine dönüştürülerek, Nevâ üzerinde ve Nim Hicaz perdesi yedeni ile Buselik makamına geçkiler yapılır veya Nim Hicaz perdesi kullanılmadan, Çargâh perdesi yedeni ile Nevâ üzerinde Beyatî asma kararlar verildiği görülür. Bu şekildeki bir geçki Rast makamının yapısı içinde yoktur, fakat burada Nevâ makamının melodik yapısı dolayısıyla bir anlık bir değişiklik ile Nevâ üzerinde bir Beyatî asma kararına yer verilmiş olunur. Ve yine bu suretle Nevâ perdesinde yapılan asma kararlar, değişik lahnî yapıların icabı olarak gerçekleştirilmektedir.

Nevânın durağı Dügâh, güçlüsü Nevâ ve tiz durağı Muhayyer perdeleridir. Nevâ evvela pest dörtlü içinde ilk seyirlerini gösterdikten sonra Nevâ etrafındaki perdelerde dolaşmalar gösterir. Tiz durak olan Muhayyerden tize doğru çıkışları azdır. Dügâh ile Muhayyer arasındaki sekizlide seyirler daha çoktur ve çeşni bu seyirlerle meydana getirilir.

Tiz duraktan daha tize doğru yapılan genişlemelerde çoğu zaman Muhayyer üzerindeki Uşşak dörtlüsü kullanılır. Ancak, bu dörtlü içinde çok dolaşmak, makamdan ayrılmaya sebep olabilir. Çünkü, Tâhir makamının belirtilmesi Muhayyer üzerindeki tiz dörtlüde oluşturulur. Bu itibarla tiz dörtlüde fazla seyir gösterilmemesi yerinde olur.

Nevânın Dügâhtan daha peste doğru inmediği görülür. Çünkü makamı teşkil eden dörtlü Uşşak dörtlüsü olmakla beraber Beyatî çeşnisi gösterilerek karara inilmesi esastır. Bu itibarla Nevâ, yeden almadan karar veren makamlardandır ve yine Segah perdesinin Uşşakta olduğu gibi pestçe basılması konu olmaz.

Nevâ makamının tarihi oluşma seyri içinde iki ayrı perdede kararlar verdiği görülmektedir. III. Sultan Selim Han dönemine gelinceye kadar bir kısım bestekârlarımızın özellikle Nevây-i Dügâh perdesinde değil, Nevâda karar veren peşrev ve saz semaileri besteledikleri görülmüştür. Bu karar seklinin ne gibi sebeplerle tercih edildiği henüz anlaşılmış değildir. Bestekârlarımız bazı eserlerde Nişabur çeşnisi ile ve bazı eserlerde Beyatî asma kararlar ile Nevâda kararlar vermişlerdir. Öyle zannediyoruz ki, bestekârlarımız besteledikleri sözlü eserleri Nevâdan başlattıkları için, bir kolaylık ve icrada bir hoş eda verilebilsin maksadı ile saz eserlerinin çoğunluğunu Nevâda karara götürmüşlerdir. Nevâda verilen nihai kararlarla bir başka makam yaratılmış olmadığı anlaşılmaktadır. Nevâ üzerindeki Rast makamının seyrini muhafaza etmek düşüncesi bir ihtimal olarak göz önünde bulundurulabilir.

Bu surede, Nevâ üzerinde yapılan kesin kararlar, Nevâyı basit makam niteliğinden çıkarmaktadır. Çünkü, ek lahnî yapılar araya girmektedir.

Nevâ perdesinde karar veren Nevâ makamına, Zeki Mehmed Ağa'nın peşrevini, II. Sultan Bayezid Han'ın Nevâ-Bağdat saz semaisini, IV, Sultan Murad Han'ın Nevâ-Bağdat peşrevini, Miskali ismet Ağa'nın ve Kantemiroğlu'nun Nevâ peşrevlerini örnek olarak gösterebiliriz.

Nevâ makamının donanımda Segah ve Eviç perdelerinin arıza işaretleri ile gösterir.

neva makamında notalar...

PEŞREV / 1
2
3
TANBURİ CEMİL BEY
SAZ SEMÂÎSİ / 1
2
NEYZEN EMİN DEDE
SAZ SEMÂÎSİ / 1
2
RAUF YEKTA BEY
SAZ SEMÂÎSİ / 1
2
YUSUF ZİYA PAŞA
BEN YÜRÜRÜM YANE YANE
SELAHADDİN PINAR
BİRLİKTE BU AKŞAM ÇIKALIM SEYRE CİVANIM
ŞERİF İÇLİ
KÂR / EY GÜLBÜNİ İŞİ Mİ DEMED/1
2
3
4
ITRİ
SEVDİ BU GÖNÜL SENİ YAMAN EYLEMEDİ/1
2
KADRİ EFENDİ
YİNE BAĞLANDI DİL BİR NEV NİHALE
ZEKAİ DEDE EFENDİ

NEVÂ-BÛSELİK
ELBET GÖNÜLLERDE SABAH OLACAK/1
2
SADETTİN KAYNAK

NEVÂ-KÜRDÎ
AÇILDI SAHN-I GÜLŞEN
ZEKAİ DEDE
GÜL YÜZÜN GÜLŞENDE / 1
2
ZEKAİ DEDE
HEY HEY DİYE HANENDELER ETTİKÇE TERANE / 1
2
ZEKAİ DEDE
YARE DEDİM TAB-I MÜLDEN / 1
2
ZEKAİ DEDE

notalar http://www.neyzen.com/ ' dan alınmıştır;)